Thuật ngữ pháp lý

Biện pháp được sử dụng để bên cho vay thu hồi nợ trong trường hợp bên vay không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ hoàn trả tiền vay.

Theo quan niệm phổ biến ở các nước thì bảo đảm tiền vay là một biện pháp khấu trừ nghĩa vụ.

Trong trường hợp bên vay không thực hiện hoặc không thực hiện đúng nghĩa vụ thì bên cho vay (trái chủ) sẽ xử lý tài sản bảo đảm và số nợ bên vay phải trả được trừ vào giá trị tài sản được xử lý. Do đó, đối tượng bảo đảm tiền vay có thể là tài sản hoặc quyền tài sản trị giá được bằng tiền. Bảo đảm tiền vay là một dạng của bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự, được thực hiện thông qua các hình thức như cầm cố, thế chấp, bảo lãnh của bên thứ ba.

Ở Việt Nam theo quy định của Bộ luật dân sự năm 2015, các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự đều có ý nghĩa bảo đảm để khấu trừ nghĩa vụ. Tuy vậy, Nghị định số 178/1999/NĐ-CP ngày 29.12.1999 về bảo đảm tiền vay của các tổ chức tín dụng (được sửa đổi, bổ sung bằng nghị định số 85/2002/NĐ-CP ngày 25.10.2002) quy định: Bảo đảm tiền vay là việc tổ chức tín dụng áp dụng các biện pháp nhằm phòng ngừa rủi ro, tạo cơ sở kinh tế và pháp lý để thu hồi được các khoản nợ đã cho khách hàng vay. Do các biện pháp bảo đảm tiền vay ngoài mục đích khấu trừ nghĩa vụ trả nợ tiền vay còn nhằm phòng ngừa rủi ro nên các biện pháp bảo đảm tiền vay được quy định gồm hai loại: Các biện pháp bảo đảm tiền vay bằng tài sản và các biện pháp phi tài sản.

Biện pháp bảo đảm tiền vay bằng tài sản gồm: cầm cố, thế chấp bằng tài sản của khách hàng vay; bảo lãnh bằng tài sản của bên thứ ba; bảo đảm bằng tài sản hình thành từ vốn vay. Biện pháp bảo đảm tiền vay trong trường hợp cho vay không có đảm bảo bằng tài sản gồm: tổ chức tín dụng chủ động lựa chọn khách hàng vay để cho vay không có đảm bảo bằng tài sản; tổ chức tín dụng thực hiện chỉ định cho vay của Chính phủ (đối với tổ chức tín dụng nhà nước); bảo lãnh bằng tín chấp của tổ chức, đoàn thể chính trị - xã hội trong trường hợp cho cá nhân, hộ gia đình nghèo vay.

Trong quá trình đổi mới hoạt động của hệ thống tín dụng, pháp luật Việt Nam ngày càng mở rộng quyền của các tổ chức tín dụng trong việc lựa chọn biện pháp đảm bảo tiền vay. Không tổ chức, cá nhân nào được can thiệp trái pháp luật vào bảo đảm tiền vay và việc xử lý tài sản bảo đảm tiền vay của các bên.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, bảo đảm tiền vay được quy định tại Điều 15 Thông tư 39/2016/TT – NHNN do Ngân hàng nhà nước Việt Nam ban hành ngày 30 tháng 12 năm 2016.

(Nghĩa vụ pháp lý của người bán hàng, cung cấp dịch vụ) thực hiện công việc bảo đảm chất lượng hàng hóa đã bán, dịch vụ, kết quả công việc đã được thực hiện hoạt động đúng với tính năng, công dụng của chúng trong thời hạn nhất định (thời hạn bảo hành).

Thời hạn bảo hành do các bên thỏa thuận hoặc do pháp luật quy định, thời hạn bảo hành được tính từ thời điểm bên mua (bên thuê dịch vụ, bên nhận kết quả công việc) phải nhận vật (nhận kết quả công việc).

Trong thời hạn bảo hành, nếu bên mua (bên thuê dịch vụ, bên nhận kết quả công việc) phát hiện khuyết tật của tài sản (dịch vụ, kết quả công việc đã thực hiện) thì có quyền yêu cầu bên bán (bên làm dịch vụ, bên thực hiện công việc) sửa chữa trong một khoảng thời gian hợp lý, nếu không thể sửa chữa được hoặc không hoàn thành việc sửa chữa trong thời hạn đó thì có quyền yêu cầu đổi vật có khuyết tật lấy vật khác, giảm giá hoặc trả lại vật lấy lại tiền. Bên bán (bên làm dịch vụ, thực hiện công việc) phải đảm bảo hàng hóa (chất lượng dịch vụ, kết quả công việc đã thực hiện) có đủ các tiêu chuẩn chất lượng hoặc có đủ các đặc tính đã cam kết.

Trong thời hạn bảo hành, nhà sản xuất (người bán, người cung cấp dịch vụ, người thực hiện công việc) có nghĩa vụ sửa chữa, bảo dưỡng, khắc phục khuyết tật phát sinh khi khách hàng sử dụng hàng hóa, dịch vụ. Bên bán (bên làm dịch vụ, bên thực hiện công việc) phải chịu mọi phí tổn về sửa chữa hàng hóa, dịch vụ, kết quả công việc đã thực hiện.

Bảo đảm bằng hợp đồng, theo đó, bên bảo hiểm sẽ chi trả tiền hoặc bồi thường vật chất khi xảy ra sự kiện do các bên thỏa thuận hoặc do pháp luật quy định trên cơ sở người tham gia bảo hiểm đóng phí bảo hiểm. Việc trả tiền hoặc bồi thường được thể hiện bằng một hợp đồng giữa tổ chức bảo hiểm và người bảo hiểm.

Bảo hiểm đóng vai trò là một phương thức lập quỹ tiền tệ (quỹ bảo hiểm) để bù đắp những thiệt hại do rủi ro (thiên tai, tai nạn...) hoặc do các sự kiện liên quan đến đời sống con người (sự kiện chết, ốm đau...). Hình thức sơ khai của bảo hiểm mang tính cộng đồng là lập quỹ tương trợ. Quỹ này do những người có quan hệ nghề nghiệp lập ra để giúp đỡ thành viên gặp rủi ro. Hơn 4.000 năm trước Công nguyên, các thợ đá ở Ai Cập, các thương nhân ở Trung Quốc đã biết liên kết cộng đồng để bảo hiểm thông qua việc lập các quỹ tương trợ. Hình thức bảo hiểm nhằm mục đích thương mại đầu tiên xuất hiện ở Babylon vào khoảng 1.700 năm trước Công nguyên. Khác với phương thức tổ chức và hoạt động của các quỹ tương trợ, bảo hiểm nhằm mục đích thương mại, do các tổ chức chuyên nghiệp thực hiện. Cùng với sự ra đời của các tổ chức bảo hiểm chuyên nghiệp, phương thức và kỹ thuật thực hiện kinh doanh bảo hiểm cũng ngày càng phát triển. Ở Italia, Tây Ban Nha đầu thế kỷ XIV các bản hợp đồng hàng hải đã được thiết lập. Ở Anh, từ cuối thế kỷ XVII bảo hiểm hàng hải được thực hiện như một nghiệp vụ kinh doanh và đến đầu thế kỷ XVIII, nhiều nghiệp vụ kinh doanh bảo hiểm mới ra đời như bảo hiểm hỏa hoạn (cùng với sự phát triển các đô thị ở thế kỷ XVIII), bảo hiểm thân thể... Sự ra đời và phát triển của chủ nghĩa tư bản đã thúc đẩy kinh doanh bảo hiểm trở thành ngành kinh doanh dịch vụ với nhiều loại hình bảo hiểm (có tới 100 và được chia thành ba loại lớn: bảo hiểm con người, bảo hiểm tài sản, bảo hiểm trách nhiệm) và mang lại lợi nhuận khổng lồ cho các nhà tư bản. Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, các nước xã hội chủ nghĩa thực hiện nguyên tắc nhà nước độc quyền kinh doanh bảo hiểm nên hoạt động bảo hiểm mang tính thương mại gọi là bảo hiểm nhà nước. Chuyển sang nền kinh tế thị trường, nhà nước cho phép các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh kinh doanh bảo hiểm, do đó, hoạt động kinh doanh bảo hiểm không thuần túy mang tính nhà nước như trước. Hợp đồng bảo hiểm được ký kết giữa bên bảo hiểm và người tham gia bảo hiểm. Bên bảo hiểm là bên nhận phí bảo hiểm và có trách nhiệm chi trả tiền bảo hiểm hoặc đền bù vật chất bị tổn thất khi xảy ra sự kiện bảo hiểm.

Bảo hiểm có thể được phân chia làm nhiều loại. Căn cứ vào ý chí của các bên, bảo hiểm gồm hai loại: bảo hiểm tự nguyện và bảo hiểm bắt buộc. Căn cứ vào mục tiêu của hành động bảo hiểm, bảo hiểm gồm có hai loại: bảo hiểm thương mại và bảo hiểm phi thương mại. Căn cứ vào đối tượng bảo hiểm, bảo hiểm gồm: bảo hiểm con người, bảo hiểm tài sản, bảo hiểm trách nhiệm dân sự.

Ở Việt Nam, trong cơ chế kinh tế kế hoạch hóa tập trung, hoạt động kinh doanh bảo hiểm do Tổng công ty bảo hiểm Việt Nam thực hiện theo Quyết định số 179/CP của Hội đồng Chính phủ ban hành ngày 17.12.1964. Tổng công ty bảo hiểm Việt Nam (gọi tắt là Bảo Việt) được thành lập ngày 25.01.1975, là cơ quan bảo hiểm đầu tiên ở Việt Nam gồm nhiều công ty ở các tỉnh, thành trực thuộc trung ương. Bảo Việt là thành viên của Hội đồng bảo hiểm trách nhiệm chủ tàu miền tây nước Anh (WOE). Đây là hình thức tái bảo hiểm, một thông lệ phổ biến trên thế giới. Các công ty bảo hiểm quốc gia thường mua bảo hiểm của các công ty tái bảo hiểm quốc tế nhằm phân tán rủi ro mà mình chịu trách nhiệm bảo hiểm và chịu sự tổn thất.

Luật kinh doanh bảo hiểm được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa X, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 09.12.2000 là văn bản pháp luật quy định có hệ thống về tổ chức và hoạt động kinh doanh bảo hiểm, quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân tham gia bảo hiểm. Theo quy định của Luật kinh doanh bảo hiểm, bên bảo hiểm là doanh nghiệp được tổ chức theo các hình thức: doanh nghiệp nhà nước, công ty cổ phần, doanh nghiệp liên doanh với người nước ngoài, doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài, tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Ngoài doanh nghiệp bảo hiểm là chủ thể trực tiếp ký hợp đồng với người tham gia bảo hiểm, kinh doanh trong lĩnh vực bảo hiểm còn có doanh nghiệp môi giới bảo hiểm, tổ chức và cá nhân làm đại lý bảo hiểm.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000 nay được sửa đổi, bổ sung bởi Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật kinh doanh bảo hiểm do Quốc hội khóa 12 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2010.

Loại hình bảo hiểm mà người được bảo hiểm và người bảo hiểm có nghĩa vụ phải thực hiện bảo hiểm cho đối tượng bảo hiểm thuộc diện pháp luật quy định phải bảo hiểm, hai bên không được tự ý thay đổi.

Theo hình thức bảo hiểm này, người ta không chú ý đến khả năng tài chính của người được bảo hiểm, khống tính đến đặc điểm cụ thể của tài sản được bảo hiểm, mức các nguy cơ tổn thất có thể xảy ra và thường áp dụng một mức bảo hiểm cố định, coi đó là mức bảo hiểm tối thiểu, ít khi đánh giá từng tài sản được bảo hiểm.

Đối tượng bảo hiểm thuộc diện pháp luật quy định phải bảo hiểm là tài sản, trách nhiệm dân sự của tổ chức, cá nhân khi bị rủi ro xâm hại thì làm phát sinh hậu quả liên quan đến lợi ích của cộng đồng xã hội. Bảo hiểm bắt buộc đầu tiên xuất hiện ở các nước như Đức, Thụy Sĩ, Ba Lan đối với tài sản, dịch vụ, gia súc. Từ cuộc khủng hoảng kinh tế của chủ nghĩa tư bản lần thứ nhất (1929 - 1933), nhiều nước Tây Âu và Mỹ áp dụng bảo hiểm bắt buộc đối với một số tài sản như ôtô, bảo hiểm trách nhiệm thanh toán tiền gửi ở ngân hàng...

Theo chế độ bảo hiểm bắt buộc, mức phí bảo hiểm, số tiền bảo hiểm và điều kiện bảo hiểm do pháp luật quy định. Thông thường, pháp luật quy định các mức phí bảo hiểm để người tham gia bảo hiểm lựa chọn từ mức tối thiểu trở lên.

Theo quy định của Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000 của Việt Nam, bảo hiểm bắt buộc chỉ áp dụng đối với một số loại bảo hiểm nhằm bảo vệ lợi ích công cộng và an toàn xã hội.

Loại hình bảo hiểm cho sinh mạng, sức khỏe, khả năng hoạt động của con người.

Đối tượng bảo hiểm là sinh mạng, sức khỏe, khả năng hoạt động của con người nên không thể xác định được giá trị để tính tiền bảo hiểm. Vì vậy, số tiền bảo hiểm của từng hợp đồng do bên bảo hiểm và người tham gia bảo hiểm thỏa thuận trước trong hợp đồng. Khi xảy ra sự kiện bảo hiểm, bên bảo hiểm căn cứ vào mức tiền bảo hiểm ghi trong hợp đồng để trả tiền bảo hiểm mà không căn cứ vào tổn hại thực tế. Trong trường hợp tham gia nhiều hợp đồng bảo hiểm con người thì khi xảy ra sự kiện bảo hiểm, người tham gia bảo hiểm được hưởng quyền lợi bảo hiểm theo từng hợp đồng.

Bảo hiểm con người được phân chia thành hai hình thức bảo hiểm chủ yếu là bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm phi nhân thọ.

Loại hình bảo hiểm theo đó bên bảo hiểm cam kết sẽ chịu trách nhiệm bồi thường những tổn thất của đối tượng bảo hiểm là hàng hóa trong quá trình vận chuyển quốc tế do một rủi ro đã được thỏa thuận gây ra, đồng thời, bên được bảo hiểm có nghĩa vụ trả phí bảo hiểm cho bên bảo hiểm.

Trong thương mại quốc tế, bảo hiểm đóng một vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của bên mua bảo hiểm cho hàng hóa nếu hàng hóa gặp rủi ro trong quá trình vận chuyển. Trách nhiệm của bên bảo hiểm và bên được bảo hiểm được ghi nhận trong hợp đồng bảo hiểm giữa các bên. Nghĩa vụ mua bảo hiểm cho hàng hóa trong vận chuyển quốc tế thuộc về người bán hay người mua hoàn toàn phụ thuộc vào từng phương thức giao hàng trên cơ sở sự thỏa thuận của các bên chủ thể của hợp đồng mua bán ngoại thương.

Loại hình bảo hiểm cho con người khi có sự kiện chết hoặc sự kiện người được bảo hiểm sống đến thời hạn xác định trong hợp đồng.

Bảo hiểm hỗn hợp thuộc loại hình bảo hiểm nhân thọ. Tính hỗn hợp của loại hình bảo hiểm này thể hiện ở chỗ, trách nhiệm trả tiền bảo hiểm của bên bảo hiểm phát sinh trong trường hợp người được bảo hiểm chết trong thời hạn xác định và cả trong trường hợp người được bảo hiểm tiếp tục sống đến thời hạn xác định, về thực chất, đây là loại hình bảo hiểm nhân thọ kết hợp cả bảo hiểm sinh kỳ và bảo hiểm tử kỳ. Đối với người tham gia bảo hiểm, bảo hiểm hỗn hợp có vai trò của hoạt động đầu tư, vì thông thường pháp luật của các nước quy định, người tham gia bảo hiểm được thanh toán số tiền bảo hiểm đã được xác định trước (còn gọi là số tiền bảo hiểm bảo đảm) và được cộng thêm một khoản tiền thưởng. Phổ biến ở các nước có hai loại bảo hiểm hỗn hợp là bảo hiểm hỗn hợp không chia lãi và bảo hiểm hỗn hợp có chia lãi. Trong bảo hiểm hỗn hợp không chia lãi, bên bảo hiểm chỉ phải thanh toán số tiền bảo hiểm bảo đảm khi hết hạn hợp đồng hoặc khi có sự kiện người được bảo hiểm chết trong thời hạn hợp đồng mà không kèm theo khoản tiền thưởng. Trong bảo hiểm hỗn hợp có chia lãi, ngoài khoản tiền bảo hiểm bảo đảm, bên bảo hiểm còn phải trả cho người thụ hưởng một khoản tiền thưởng. Điều 5 Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000 của Việt Nam quy định: Bảo hiểm hỗn hợp là nghiệp vụ bảo hiểm kết hợp bảo hiểm sinh kỳ và bảo hiểm tử kỳ (Xt. Bảo hiểm sinh kỳ; Bảo hiểm tử kỳ).

Hoạt động kinh doanh bảo hiểm do nhà nước xã hội chủ nghĩa độc quyền tiến hành.

Trong điều kiện nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, nhà nước xã hội chủ nghĩa thông qua cơ quan bảo hiểm chuyên trách thực hiện hoạt động kinh doanh bảo hiểm trên cơ sở nhà nước độc quyền bảo hiểm. Tổ chức nhà nước kinh doanh bảo hiểm vừa hoạt động kinh doanh bảo hiểm trên cơ sở chế độ hạch toán kinh tế vừa trực tiếp thực hiện quản lý nhà nước về kinh doanh bảo hiểm, đây là mô hình được áp dụng phổ biến ở các nước xã hội chủ nghĩa. Bảo hiểm nhà nước được thực hiện theo phương thức kết hợp bảo hiểm bắt buộc và bảo hiểm tự nguyện.

Ở miền Bắc Việt Nam, tổ chức kinh doanh bảo hiểm chuyên trách của nhà nước là Công ty bảo hiểm Việt Nam (Bảo Việt), trực thuộc Bộ Tài chính, được thành lập theo Quyết định số 179/CP ngày 17.12.1964 của Chính phủ. Chuyển sang nền kinh tế thị trường, Nhà nước thực hiện chính sách phát triển hoạt động kinh doanh bảo hiểm với nhiều thành phần kinh tế tham gia. Do đó, trên thị trường kinh doanh bảo hiểm có nhiều loại hình doanh nghiệp ngoài quốc doanh tiến hành cung cấp các dịch vụ bảo hiểm. Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000 quy định: 1) Nhà nước bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân tham gia bảo hiểm và các tổ chức kinh doanh bảo hiểm; 2) Nhà nước đầu tư vốn và các nguồn lực khác để doanh nghiệp nhà nước kinh doanh bảo hiểm phát triển, giữ vai trò chủ đạo trên thị trường bảo hiểm; 3) Nhà nước có chính sách ưu đãi đối với các nghiệp vụ bảo hiểm phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là chương trình phát triển nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp.

Loại hình bảo hiểm mà trách nhiệm trả tiền bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm phát sinh khi có sự kiện do các bên thỏa thuận liên quan đến cái chết hoặc sự kiện tiếp tục sống của người được bảo hiểm trong thời hạn xác định trước.

Bảo hiểm nhân thọ là loại hình bảo hiểm xuất hiện sớm trong lịch sử kinh doanh bảo hiểm. Căn cứ vào sự kiện làm phát sinh trách nhiệm trả tiền bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm, bảo hiểm nhân thọ gồm có hai loại cơ bản: 1) Loại bảo hiểm nhân thọ mà trách nhiệm trả tiền bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm phát sinh khi có sự kiện chết của người được bảo hiểm trong thời hạn xác định trước (bảo hiểm tử kỳ); 2) Loại bảo hiểm nhân thọ mà trách nhiệm trả tiền bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm phát sinh khi người được bảo hiểm sống đến thời hạn xác định trước (bảo hiểm sinh kỳ). Doanh nghiệp bảo hiểm và người mua bảo hiểm có thể thỏa thuận kết hợp cả hai loại bảo hiểm trên (gọi là bảo hiểm hỗn hợp). Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000 của Việt Nam quy định, các hình thức bảo hiểm sinh kỳ, bảo hiểm tử kỳ, bảo hiểm hỗn hợp, bảo hiểm trả tiền định kỳ. Ngoài ra, Luật này còn cho phép Chính phủ quy định các hình thức bảo hiểm nhân thọ khác.

Loại hình bảo hiểm cho sự tiếp tục sống của người được bảo hiểm đến thời hạn được thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm.

Bảo hiểm sinh kỳ thuộc loại bảo hiểm nhân thọ. Sự khác biệt của bảo hiểm sinh kỳ so với các loại bảo hiểm nhân thọ khác ở chỗ, doanh nghiệp bảo hiểm chỉ trả tiền bảo hiểm nếu người được bảo hiểm vẫn sống đến thời hạn được các bên thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm. Bảo hiểm sinh kỳ có ý nghĩa như một hình thức tiết kiệm để người được bảo hiểm sử dụng tiền bảo hiểm duy trì cuộc sống sau mốc thời gian được ghi trong hợp đồng bảo hiểm.

Loại hình bảo hiểm cho giá trị tài sản.

Bảo hiểm tài sản là hình thức bảo hiểm xuất hiện sớm nhất trong các loại bảo hiểm. Tài sản được bảo hiểm gồm: vật có thực như nhà cửa, máy móc, phương tiện vận tải, các loại hàng hóa, súc vật, mùa màng..., tiền, giấy tờ trị giá được bằng tiền và các quyền tài sản. Về nguyên tắc, doanh nghiệp bảo hiểm chỉ bảo hiểm cho các trường hợp tài sản bị giảm hoặc mất giá trị do rủi ro xâm hại mà không bảo hiểm cho trường hợp do hao mòn tự nhiên hoặc do bản chất vốn có của tài sản, trừ trường hợp có thỏa thuận khác trong hợp đồng bảo hiểm.

Hợp đồng bảo hiểm tài sản mang đặc tính của hợp đồng bồi thường, số tiền mà bên bảo hiểm trả cho người có tài sản được bảo hiểm trong mọi trường hợp không vượt quá giá trị tài sản được bảo hiểm tại thời điểm và nơi xảy ra tai nạn.

Nhằm ngăn ngừa tình trạng gian lận để hưởng bảo hiểm bất chính, pháp luật Việt Nam cũng như các nước khác đều quy định nghĩa vụ trung thực của người tham gia bảo hiểm khi xác định giá trị của tài sản bảo hiểm. Nếu người tham gia bảo hiểm có sự gian dối trong việc xác định giá trị của tài sản bảo hiểm thì bên bảo hiểm có quyền hủy bỏ hợp đồng bảo hiểm và đòi bồi thường các chi phí liên quan.

Trong trường hợp tài sản được bảo hiểm bằng nhiều hợp đồng bảo hiểm với nhiều bên bảo hiểm thì khi xảy ra thiệt hại, tổng số tiền bảo hiểm mà các bên bảo hiểm chi trả không vượt quá giá trị thực tế của tài sản được bảo hiểm.

Loại hình bảo hiểm nhằm mục đích thu lợi nhuận do doanh nghiệp bảo hiểm (bên bảo hiểm) thực hiện thông qua hợp đồng bảo hiểm, theo đó người tham gia bảo hiểm đóng khoản tiền gọi là phí bảo hiểm để được bên bảo hiểm trả tiền bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm.

Hình thức bảo hiểm mang tính thương mại đầu tiên xuất hiện ở Babylon vào khoảng năm 1.700 trước Công nguyên. Đến năm 1870 Vương quốc Anh là nước đầu tiên ban hành các đạo luật liên quan đến kinh doanh bảo hiểm.

Đặc trưng cơ bản của bảo hiểm thương mại là tính kinh doanh của dịch vụ bảo hiểm mà doanh nghiệp bảo đảm thực hiện.

Ở Việt Nam trước đây, trong nền kinh tế vận hành theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung, hoạt động kinh doanh bảo hiểm do Nhà nước độc quyền nên gọi là bảo hiểm nhà nước. Trong điều kiện nền kinh tế thị trường, Nhà nước cho phép nhiều loại hình doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm.

Dựa vào căn cứ phát sinh trách nhiệm trả tiền bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm, bảo hiểm thương mại được phân chia thành hai loại: bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm phi nhân thọ (Xt. Bảo hiểm nhân thọ).

Loại hình bảo hiểm cho cuộc sống của người được bảo hiểm, nếu sống đến thời hạn nhất định thì được bên bảo hiểm trả tiền theo các kỳ hạn thỏa thuận.

Bảo hiểm trả tiền định kỳ là một dạng của bảo hiểm sinh kỳ (Xt. Bảo hiểm sinh kỳ). Do phương thức trả tiền bảo hiểm theo các kỳ hạn thỏa thuận trước nếu người được bảo hiểm tiếp tục sống sau thời hạn xác định nên bảo hiểm trả tiền định kỳ thực chất là bảo hiểm cho cuộc sống của người được bảo hiểm.

Loại hình bảo hiểm cho trách nhiệm dân sự của tổ chức, cá nhân đối với người thứ ba phát sinh rủi ro.

Đối tượng của hợp đồng bảo hiểm trách nhiệm dân sự là trách nhiệm dân sự của người được bảo hiểm đối với người thứ ba theo quy định của pháp luật. Trách nhiệm trả tiền bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm phát sinh với điều kiện người thứ ba yêu cầu người có trách nhiệm dân sự được bảo hiểm phải bồi thường thiệt hại do lỗi của người đó gây ra cho người thứ ba trong thời hạn bảo hiểm.

Trong bảo hiểm trách nhiệm dân sự, nếu sự kiện bảo hiểm phát sinh liên quan đến lỗi của người tham gia bảo hiểm thì tùy thuộc mức độ lỗi mà bên bảo hiểm có quyền từ chối trả một phần hoặc toàn bộ tiền bảo hiểm.

Khi xảy ra sự kiện bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm phải trả cho người được bảo hiểm những khoản tiền mà theo quy định của pháp luật người được bảo hiểm có trách nhiệm bồi thường cho người thứ ba.

Loại hình bảo hiểm cho sự kiện chết trong suốt cuộc đời của người được bảo hiểm.

Bảo hiểm trọn đời là một dạng bảo hiểm nhân thọ, còn gọi là bảo hiểm nhân thọ trường sinh. Người được bảo hiểm chắc chắn nhận được tiền bảo hiểm theo hợp đồng vì căn cứ trả tiền bảo hiểm là sự kiện chết của người đó xảy ra ở bất cứ thời điểm nào. Quan hệ hợp đồng bảo hiểm trọn đời mang tính dài hạn vì không giới hạn ngày hết hạn. ở một số nước, pháp luật cho phép người sở hữu đơn bảo hiểm trọn đời sử dụng nó trong việc bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự. Do tính dài hạn của quan hệ hợp đồng bảo hiểm trọn đời nên nguồn phí bảo hiểm do bên mua bảo hiểm đóng có thể được bên bảo hiểm sử dụng để đầu tư, bên mua bảo hiểm có thể được chia lãi từ kết quả đầu tư này. Căn cứ vào việc chia lãi, bảo hiểm trọn đời được phân chia làm hai loại: bảo hiểm trọn đời có chia lãi và bảo hiểm trọn đời không chia lãi. Thông thường, nếu trong hợp đồng quy định phí bảo hiểm trả cố định suốt đời và số tiền bảo hiểm trả cố định thì người sở hữu đơn bảo hiểm không được chia lãi.

Loại hình bảo hiểm cho sự kiện chết trong thời hạn nhất định của người được bảo hiểm.

Bảo hiểm tử kỳ là một dạng của bảo hiểm nhân thọ. Theo hợp đồng bảo hiểm tử kỳ, doanh nghiệp bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng nếu người được bảo hiểm chết trong thời hạn được thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm. Khác với bảo hiểm trọn đời, trong bảo hiểm tử kỳ doanh nghiệp bảo hiểm chỉ cam kết bảo hiểm cho sự kiện chết của người được bảo hiểm trong thời hạn xác định (Xt. Bảo hiểm trọn đời).

Loại hình bảo hiểm được thực hiện trên cơ sở ý chí tự nguyện của người tham gia bảo hiểm, người được bảo hiểm ký hợp đồng với tổ chức bảo hiểm để thực hiện.

Bảo hiểm tự nguyện là phương thức áp dụng phổ biến cho các loại hình bảo hiểm thương mại. Theo phương thức này, bên bảo hiểm và bên tham gia bảo hiểm tự thỏa thuận về các điều kiện bảo hiểm, mức phí bảo hiểm. Bảo hiểm tự nguyện được áp dụng cả đối với các loại bảo hiểm thân thể và bảo hiểm tài sản, không theo chế độ bảo hiểm bắt buộc. Bảo hiểm tự nguyện có hiệu lực khi người được bảo hiểm đã nộp đủ tiền hoặc từng phần phí bảo hiểm theo hợp đồng và có kỳ hạn cho tổ chức bảo hiểm. Người được bảo hiểm có quyền xác định số tiền bảo hiểm cho tài sản được bảo hiểm.

Trong kinh doanh bảo hiểm, bảo hiểm tự nguyện là loại dịch vụ chủ yếu mà doanh nghiệp bảo hiểm cung cấp cho khách hàng, thể hiện nguyên tắc Nhà nước bảo đảm quyền tự chủ, tự định đoạt trong kinh doanh của doanh nghiệp, nhưng do không bắt buộc nên bảo hiểm tự nguyện có thể gặp sự hạn chế về số lượng người tham gia, nhưng nếu số lượng người tham gia càng lớn thì càng tạo thuận lợi cho việc thực hiện kết quả cao.

Chế định pháp luật lao động, gồm các quy phạm pháp luật quy định về chế độ trợ cấp ốm đau; chế độ trợ cấp thai sản; chế độ trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; chế độ hưu trí; chế độ tử tuất; chế độ bảo hiểm thất nghiệp nhằm từng bước mở rộng và nâng cao việc bảo đảm vật chất, chăm sóc, phục hồi sức khỏe, góp phần ổn định đời sống cho người lao động và gia đình họ trong các trường hợp người lao động ốm đau, thai sản, hết tuổi lao động chết, bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, gặp rủi ro hoặc các khó khăn khác.

Về thực chất, bảo hiểm xã hội là một phương thức phân phối lại thu nhập bằng các kỹ thuật nghiệp vụ nhằm góp phần cân bằng thu nhập bị mất hoặc giảm từ hoạt động nghề nghiệp bằng khoản trợ cấp từ bảo hiểm xã hội.

Bảo hiểm xã hội tồn tại dưới hai loại hình, loại hình bảo hiểm xã hội bắt buộc và loại hình bảo hiểm xã hội tự nguyện.

Loại hình bảo hiểm xã hội bắt buộc được áp dụng đối với các doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức có sử dụng lao động làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ ba tháng trở lên và hợp đồng lao động không xác định thời hạn.

Loại hình bảo hiểm xã hội tự nguyện áp dụng đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn dưới ba tháng và một số trường hợp khác.

Quỹ bảo hiểm xã hội được hình thành từ các nguồn: người sử dụng lao động đóng bằng 15% so với tổng quỹ tiền lương; người lao động đóng bằng 5% tiền lương; nhà nước đóng và hỗ trợ thêm; tiền sinh lời của quỹ; các nguồn khác.

Quỹ bảo hiểm xã hội được quản lý thống nhất, dân chủ và công khai theo chế độ tài chính của nhà nước.

Trên thế giới, bảo hiểm xã hội xuất hiện từ rất lâu, đã có mầm mống từ thế kỷ XIII. Đến thế kỷ XIX, xuất hiện đạo luật đầu tiên về bảo hiểm xã hội ở Đức. Sản xuất công nghiệp phát triển đã làm cho đội ngũ những người lao động làm thuê ngày càng đông đảo đồng thời cũng làm cho các rủi ro trong lao động tăng theo. Để bảo vệ mình, những người lao động đã đấu tranh buộc giới chủ phải cam kết bồi thường và bảo đảm an toàn thu nhập cho họ. Trong quá trình phát triển đó đã xuất hiện các tổ chức bảo hiểm xã hội chuyên nghiệp và các chế độ bảo hiểm xã hội mở rộng dần. Năm 1952, Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đã thông qua Công ước 192 về tiêu chuẩn tối thiểu cho một loạt trợ cấp. Tùy theo điều kiện cụ thể mà mỗi nước quyết định áp dụng các loại trợ cấp đó.

Ở Việt Nam, bảo hiểm xã hội có mầm mống từ thế kỷ XVII dưới dạng quỹ thương, nghĩa điền và đến thế kỷ XIX đã xuất hiện các hội tương tế để giúp đỡ lẫn nhau. Ngày nay, bảo hiểm xã hội đã trở thành một chính sách lớn được Hiến pháp thừa nhận và pháp luật cụ thể hóa.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, bảo hiểm xã hội được quy định tại Luật bảo hiểm xã hội năm 2014 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 20 tháng 11 năm 2014.

Bảo hiểm do Nhà nước tổ chức và quản lý nhằm huy động sự đóng góp của cá nhân, tập thể và cả cộng đồng xã hội, phục vụ mục đích chăm lo sức khỏe, khám và chữa bệnh cho nhân dân.

Bảo hiểm y tế thực chất là một nội dung của bảo hiểm xã hội. Bảo hiểm y tế có hai loại hình: bắt buộc và tự nguyện. Bảo hiểm y tế áp dụng bắt buộc đối với các đối tượng là cán bộ, công nhân, viên chức tại chức, hưu trí, nghỉ mất sức lao động thuộc khu vực hành chính sự nghiệp, tổ chức Đảng, đoàn thể xã hội có hưởng lương từ ngân sách nhà nước, các doanh nghiệp trong nước có thuê từ 10 lao động trở lên, các doanh nghiệp liên doanh với nước ngoài và tổ chức quốc tế tại Việt Nam có thuê lao động là người Việt Nam.

Mức đóng bảo hiểm y tế do cơ quan, doanh nghiệp chi trả phần lớn (khoảng 2/3).

Người đóng bảo hiểm y tế được khám, chữa bệnh tại tất cả các cơ sở y tế. Các trường hợp tự tử, say rượu, vi phạm pháp luật... không được hưởng chế độ bảo hiểm y tế.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, bảo hiểm y tế được quy định tại Luật bảo hiểm y tế năm 2008 do Quốc hội khóa 12 ban hành ngày 14 tháng 11 năm 2008, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật bảo hiểm năm 2014 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 13 tháng 06 năm 2014.

Tổng hợp các biện pháp pháp lý, kỹ thuật, tổ chức, bảo vệ môi trường... và các biện pháp khác nhằm phòng ngừa, ngăn chặn các yếu tố nguy hiểm, độc hại phát sinh trong quá trình lao động, cải thiện điều kiện lao động, bảo vệ sức khỏe cho người lao động.

Bảo đảm điều kiện an toàn, vệ sinh lao động và bảo vệ sức khỏe cho người lao động trong quá trình lao động.

Tùy từng trường hợp mà bảo hộ lao động được hiểu theo nghĩa rộng (1) hoặc nghĩa hẹp (2). Tuy nhiên, trong các văn bản pháp luật lao động quốc tế hiện nay, nội dung của bảo hộ lao động thường được gọi bằng những thuật ngữ khác để chỉ ra đích danh các bộ phận cấu thành của nó như các cụm từ: an toàn lao động - vệ sinh lao động, môi trường và điều kiện làm việc, bảo vệ người lao động chống những rủi ro nghề nghiệp... Tổ chức lao động quốc tế (ILO) cũng có những công ước đề cập đến vấn đề này với những phạm vi rộng hẹp khác nhau như Công ước số 155 (năm 1981, Việt Nam đã phê chuẩn), Công ước số 148 năm 1977...

Tại Việt Nam, trước khi có Bộ luật lao động 1994, thuật ngữ bảo hộ lao động được sử dụng để chỉ các quy định về đảm bảo an toàn lao động, vệ sinh lao động, trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân, bảo vệ sức khỏe người lao động, quyền và trách nhiệm của các bên liên quan trong bảo hộ lao động và khi xảy ra tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, các quy định riêng đối với lao động đặc thù (lao động nữ, lao động tàn tật, lao động chưa thành niên)... Từ Bộ luật lao động năm 1994, các văn bản pháp luật thường sử dụng thuật ngữ an toàn lao động, vệ sinh lao động để chỉ các quy định về các nội dung trên.